تاریخ عضدیتاریخ عَضُدی، کتابی تاریخی به زبان فارسی که درباره زندگی خصوصی آقامحمدخان و فتحعلی شاه و محمدشاه قاجار می‌باشد. ۱ - مولف تاریخ عضدیاین کتاب نوشته احمدمیرزا (۱۲۳۹ـ۱۳۱۹)، پسر فتحعلی شاه قاجار می‌باشد. ۲ - زمان نگارش این کتابوی این کتاب را در دوره حکومت خود در همدان به تقاضای اعتمادالسلطنه در ۱۳۰۴ تألیف کرده است [۱]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۵، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
۳ - وجه تسمیه تاریخ عضدیاین کتاب را از روی لقب وی عضدالدوله، تاریخ عضدی نامیده‌اند. ۴ - امتیاز تاریخ عضدیتاریخ عضدی در بین همه کتابهای تاریخی اعصار مختلف ایران از این لحاظ ممتاز است که تنها همین یک بار شاهزاده‌ای از زندگانی خصوصی اجداد و پدر و مادر و خانواده خود یاد کرده و هرچه از آنان دیده و شنیده نقل کرده است. ۵ - کودکی عضدالدولهعضدالدوله در کودکی در زُمره پسران محبوب شاه قرار گرفت و در همه جا ملازم پدر بود. [۲]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۴۸، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
وی که به هنگام مرگ پدر ده ساله بود، کم وبیش مسائل اجتماعی و ایلی را خوب می‌فهمید و رویدادهای فراوانی دیده یا از برادران و خواهران خود شنیده بود. وی از مرگ پدر تا مهاجرت مادرش به عتبات، [۳]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۱۵۵، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
[۴]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۱۵۷، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
انتقال سلطنت به محمدشاه و مخالفت برادران با برادرزاده [۵]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۱۵۴ـ۱۵۵، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
[۶]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۱۵۸، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
و دیگر مسائل را دریافته و به یاد سپرده بود که گنجینه ای از اطلاعات دقیق و درخور توجه گردید.
۶ - محتوای تاریخ عضدیعضدالدوله در کتاب خود، با صداقت کامل، آنچه راجع به سلطنت آقامحمدخان و فتحعلی شاه و محمدشاه بوده نوشته، و حتی از ذکر بعضی قضایا که موجب رسوایی و بد نامی یا مایه سرزنش و سرافکندگی بوده چشم نپوشیده و به شرح موضوع پرداخته است و با شرح ماجرای عروسی مادر خود و این‌که فتحعلی شاه فردی ایلیاتی است [۷]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۱۹، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
[۸]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۷۹، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
نشان داده که در حقیقت گویی از هیچ چیز واهمه نداشته است. [۹]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۱۲، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
[۱۰]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۱۵، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
[۱۱]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۴۶، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
[۱۲]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۵۸، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
[۱۳]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۷۵، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
[۱۴]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۸۷، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
۷ - شیوه نگارش کتاب تاریخ عضدینثر تاریخ عضدی نه مغلق و متکلف و نه عوامانه و ساده، بلکه ادیبانه و آمیخته به شعر و آیه و حدیث و نکته‌های لطیف است. ۸ - چاپ‌های کتاب تاریخ عضدیاین کتاب در ۱۳۰۶ با حمایت حاج محمدکریم شیرازی (نمازی)، ظاهراً به امر آقاخان سوم (سِر سلطان محمدشاه)، در بمبئی چاپ سنگی شد که دارای غلط‌های زیادی بود. [۱۵]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۵، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
در ۱۳۲۸ش حسین کوهی کرمانی این کتاب را در ۹۴ صفحه چاپ سربی کرد [۱۶]
خان‌بابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ستون ۱۱۰۳، تهران ۱۳۵۰ـ ۱۳۵۵ ش.
در ۱۳۵۵ ش مؤلف این مقاله آن را با تصحیح دقیق و افزودن توضیحات سودمند درباره اشخاص و حوادث و ابنیه به استناد منابع قاجاری و افزودن جدول دقیقی از نام‌های زنان و پسران و دختران فتحعلی شاه به چاپ رساند. [۱۷]
احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، ج۱، ص۳۰۱ـ۳۲۵، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش.
در ۱۳۷۶ ش مصحح آن را تجدید چاپ کرد و نکات جدیدی بر آن افزود.
۹ - فهرست منابع(۱) احمدمیرزا قاجار، تاریخ عضدی، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۵۵ ش. (۲) خان‌بابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ ۱۳۵۵ ش. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ عضدی»، شماره۳۱۱۸. |